Ilıpınar Höyüğü Orhangazi

ILIPINAR HÖYÜĞÜ

Ilıpınar Höyüğü Nerededir?
Bursa il merkezinin kuzeydoğusunda, Orhangazi İlçesinin yaklaşık olarak 1.5-2 km. güneyinde, Gedelek Köyünün 4 km. kuzeydoğusunda, Örnek Köyün 1.5 km. kuzeybatısında, Çeltikçi Köyünün 1.75 Km. doğu-kuzeydoğusundadır.

Ilıpınar Höyüğü Konumu ve Çevresel Özellikleri Nelerdir?
İznik Gölünün 2 km. batısında olan höyüğün hemen yanında Ilıpınar Mevkine yerleşenlerin rahatlıkla su ihtiyaçlarını karşılayacak su kaynağı bulunmaktadır. Yerleşim alanının genişliğinin yaklaşık 2.5 hektar, çapının 250 m, yüksekliğinin batı kesiminde 3 m, doğu kesiminde ise 10 m. olduğu bildirilmektedir.

Ilıpınar Höyüğü Kaç Tabakadan Oluşur?
Höyükteki kazı sonucunda tepenin en üstünden ana toprağa dek on tabaka tespit edilmiştir.

I. tabaka : M.S. 7. yüzyıl başı-6. yüzyıl sonuna tarihlenen ve höyüğün hemen her tarafını kaplayan mezarlık tabakası. Bu mezarlığın Orhangazi’deki Bizans Dönemi yerleşmesine ait olduğu tahmin edilmektedir. Yaklaşık olarak 200 mezar ortaya çıkarılmıştır [Roodenberg 1990:100].

II. tabaka : Erken Roma Dönemi tabakasında taş duvarlar bulunmuştur. Yapım tekniği olarak su kaynağının çevresindeki taş duvarlara benzemektedir. Ele geçen çanak çömlek parçalarından bu kalıntıların M.S. 1. ve 2. yüzyıla tarihlenebileceği ileri sürülmektedir.

III. tabaka : İlk Tunç Çağının sonuna tarihlenen, İnegöl gri mallarının olduğu, silo ve çöp çukurların bulunduğu tabakadır. Var olduğu sanılan mimarisi Bizans mezarlığı tarafından tahrip olmuştur. Tepenin merkezinde bu çağa ait birkaç mezarda tunç silahlar bulunmuştur.

IV. tabaka : Eski mezarlık tabakasıdır. Ele geçen 40 mezarın bazılarında hocker biçiminde yatırılmış ölülerin yanına mezar hediyesi olarak konmuş kap ve bakır nesneler bulunmuştur. Siyah açkili maldan örneklerin bir kısmı içi dolu oyuk bezemelidir. Göreli kronolojiye göre bu mezarlar M.Ö. 4. bin yılın sonuna (M.Ö. 3.100-2.900), Son Kalkolitik Çağa tarihlenmektedir.

V. tabaka: Büyük çöp çukurlarının olduğu ve çanak çömlek parçalarının özellikleri ile VI. tabaka bulgularına benzeyen Karanovo III ve erken Vinca ile ilişkisi olan tabakadır. M.Ö. 5. bin yılın ikinci yarısına tarihlenmektedir.

VI. tabaka : Yangın geçirmiş kerpiç mimarinin olduğu tabaka. M.Ö. 5. bin yılın ilk yarısına, İlk Kalkolitik Çağa konmaktadır.

VII. tabaka : V. bin yılın ilk yarısına, İlk Kalkolitik Çağa tarihlenen kerpiç mimarinin olduğu tabakadır.

VIII-IX. tabakalar : Ahşap yapı elemanları ile desteklenmiş pise’den inşa edilen kulübe tipi yapıların olduğu, Son Neolitik Çağ´dan İlk Kalkolitik Çağa geçişi veren tabakalardır. M.Ö. 5. bin yılın başına yerleştirilen bu tabakalarda Fikirtepe kültürü ile Balkan kültür ögeleri beraberce kullanılmıştır.

X. tabaka : Hacılar ile Fikirtepe kültürünün olduğu Son Neolitik Çağ tabakasıdır. M.Ö. 6. bin yılın sonuna tarihlenmektedir.

NEOLOİTİK ÇAĞ
Mimari : Ilıpınar kazı başkanı tarafından şimdilik Son Neolitik Çağ olarak tanımlanan X. tabaka, büyük kesitte, ana toprağın üzerinde saptanmıştır. Kesitte sıra halinde direk izlerinden ve taban kalıntılarından, üzeri çamur harçla kaplı dal-örgü tipinde kulübelerin olduğu yorumlanmaktadır. Tepenin güneybatı yamacındaki S 9 adlı sondajda ise yine bu evre ile hem zamanlı olduğu tahmin edilen killi bir toprak katmanı ile karşılaşılmıştır. X. tabaka yapılarının bir yangın sonucunda tahrip olduğu, 40 cm kalınlığında yanık döküntünün altında ele geçen oldukça iyi korunmuş yanmış ev kalıntısından anlaşılmaktadır. Aynı yanık döküntüleri hem ana kesitte hem de S 9 sondajında görmek mümkündür. 5 x 6 m. boyutlarında olan bu ev ise 25 cm kalınlığında pise duvarlara sahiptir. Pise duvarların iç kısmında ince ağaç direk izleri bulunmaktadır. [Roodenberg 1993:253,sek.3].

Günümüze 60 cm. yüksekliğe kadar koruna gelmiş olan bu yapının güney duvarındaki 80 cm. genişliğindeki açıklığın olasılıkla giriş görevi gördüğü tahmin edilmektedir. Odanın içinde, hemen hemen merkeze yakın bir yerde, kilden yapılmış, aşağı yukarı oval biçimli bir ocak, kuzey köşede yine kaba kilden bir kırık killer dolabı ile bir öğütme taşı, batı duvarının yanında ise bir podyumun yer aldığı görülmektedir [Roodenberg 1993:sek.3].

Odanın zemini yine yanık kil tabanla kaplıdır. Bu mekanın içinde, obsidien çekirdek, taş boncuklar, figürin gibi küçük buluntular da mevcuttur. Yapı tekniği ile Bulgaristan’daki İlk Neolitik yerleşme yerlerindeki yapılarla karşılaştırılabilecek özellikler taşımaktadır.

Çanak Çömlek : X. tabakada el yapımı, mineral, kum ve bitki katkılı hamurlu, iyi pişirilmiş, açıktan koyuya kadar değişen tonlarda portakalımsı açık kahverengi – gri yüzey renkli, açkili maldan kaplar ve parçalar ele geçmiştir. Hamurundaki bitki katkının çanak çömleğin yüzeyinde Saman yüzlü mallar gibi bir görünüm verdiği ileri sürülmektedir [Roodenberg 1989a:67-68].

Biçim açısından küresel gövdeli hafif çıkıntı dudaklı kap biçimleri çoğunluktadır. Bunların bazılarına yatay konumlu ve delikli tutamaklar konulmuştur. Dipleri genellikle yassı ve düzdür. Az sayıda yayvan çanak biçimleri de görülmektedir.

Yontma Taş : Çoğunlukla çakmak taşının ham madde olarak kullanılmasının yanı sıra obsidien çok azdır. Dilgiler endüstrinin hakim tipidir.

Kemik/Boynuz : Ilıpınar’ın kemik aletleri X-VI. tabakaların buluntuları başlığı altında incelendiği için, bu tabakanın kendine özgü buluntuları şimdilik anlatılmamaktadır.

Hayvan Kalıntıları : Ilıpınar’da en eski tabakadan itibaren koyun, keçi, domuz, sığır gibi hayvanların evcilleştirildiği belirtilmiştir.

Yorum ve Tarihleme : Genel özellikleri ile X. tabaka, Anadolu’dan Fikirtepe /Pendik ve Hacılar ile ilişkiler göstermektedir. Bu tabaka için 14 C ölçümü ile düzeltilmemiş tarihle GÖ 7.100-6.900, düzeltilmiş tarihle ise M.Ö. 5.900-5.700 tarihleri verilmektedir [Roodenberg 1993:259].

KALKOLİTİK ÇAĞ
Mimari :
IX-VII. tabakalar: Bu tabakalara ait kalıntılar, ´Büyük Meydan´ olarak adlandırılan açma dizisinde, yaklaşık 400 metrekarelik bir alanda gün ışığına çıkartılmıştır. Mimaride, Trakya ve Marmara Bölgesinin ahşap ağırlıklı malzemesine uygun yöresel tekniklerinin uygulandığı görülmektedir. Ahşap, pise, kerpiç, dal-örgü malzemenin bir arada kullanıldığı bir yapım tekniği izlenmektedir. Ortaya çıkan yapıların birbirleriyle olan ilişkilerinden, ilk tabakadaki köyün, yaklaşık 50 haneli oldugu tahmin edilmektedir. Ev planlarına bakıldığında, yapıların birbirinden bağımsız, tek odalı, dörtgen planlı yapılar olduğu görülmektedir. Boyları yaklaşık olarak 4-5 x 6 m’dir. Duvarlarının yapımı değişkendir, bir kısmı yatay hatıllarla sağlamlaştırılmış çamur harçtan yapılmış, her iki kenarı küçük ahşap direklerle desteklenmiştir. Bazılarında yatay tahtalardan yapılmış, olasılıkla duvarın toprağa batmasını önleyen temeller vardır. Bir kısım duvarlar dal-örgü ya da çit örgü tekniğindedir. Bu duvarlardan günümüze çok azı, ancak 40-50 cm. yükseklikte kalabilmiştir.

Çanak Çömlek : Ilıpınar’ın IV. tabakasından IX. tabakaya kadar olan tüm yerleşimleri Kalkolitik Çağa konulmaktadır. IV. tabakada yaklaşık 40 mezardan oluşan bir mezarlık bulunmuştur. Mezarlara, ölülerin yanlarına, gri/kurşuni renkli hamurdan, gri-siyah yüzlü, açkili, iyi pişirilmiş maldan omurgalı kaseler, testiler, tek ya da iki kulplu kaplar gömü armağanı olarak bırakılmıştır. Her dört mezarın üçünde armağan bulunmuştur. Marmara Bölgesindeki yüzey araştırmalarında, yerleşme alanlarında pek görülmeyen bu mal grubu bölgeye yabancıdır. Bazı kaplar, çizi ya da sığ oluk bezeme ile süslenmiştir. Bezemelerin içleri beyaz renkte bir dolgu maddesi ile doldurularak iyice belirgin hale getirilmiştir. Biçimlerde özellikle lale biçimli olarak adlandırılan kaplar ilgi çekicidir. 14C sonuçları ile mezarlığın, dolayısıyla bu kapların, MÖ 4. bin yılın sonuna tarihlenmesi kesinleşmiştir. V. tabakadaki koyu yüzey renklerine sahip çanak çömleğin Erken Vinça kültürü ile özdeşleştiği ileri sürülmektedir. Kazı başkanı benzerliklere dayanarak bu mal grubunu MÖ. 5. bin yılın ikinci yarısına koymaktadır. VI. tabakada ise omurgalı ve dikdörtgen biçimli parçaların varlığı kanıtlanmıştır. VII. tabakadan sonra, kültür bulgularında az dahi olsa bir değişimin varlığı izlenmektedir. Düşük ısıda pişirilmiş, koyu renkli, dişi açkili, bazılarının üzerlerinde çizi bezemeli çanak çömlekler, Son Neolitik Çağ’dan İlk Kalkolitik Çağ’ın başına geçişi veren VII-IX. tabakaların genel çanak çömlek özelliklerini göstermektedir. IX. tabakada Fikirtepe türü çanak çömleğin devam ettiği görülmektedir. Bu tabakalar yaklaşık olarak MÖ 5. bin yılın ortasına tarihlenmektedir.

Kil : Marmara Bölgesinin Balkanlar ile olan ilişkisini ortaya koyacak tipte insan ve hayvan figürleri bulunmuştur.

Yontma Taş : Çakmak taşı ve obsidien’den dilgiler, bıçaklar ve kazıyıcılar sayıca en çok kullanılan alet türlerindendir. Ilıpınar’ın kendine özgü bir yontma taş endüstrisi yoktur.

Kemik/Boynuz : IX. tabakada , benzerleri Fikirtepe kültüründe bulunan, elde oyularak ve kesilerek çok muntazam bir şekilde oluşturulmuş, uzun saplı kemik kaşıklar toplanmıştır. Olta iğneleri, bizlar, boynuzdan alet sapları bu hammaddenin diğer nesnelerini teşkil etmektedir.

İnsan Kalıntıları : Höyüğün yüzeyine yakın konumda, Bizans Dönemine tarihlenen mezarların arasında Son Kalkolitik Çağa ait 40’dan fazla mezar bulunmuştur. Bu mezarlar yaklaşık olarak MÖ 4. bin yılın sonuna tarihlenmektedir. Ölüler, basit toprak mezara hocker biçiminde yatırılmıştır. Bu çağa ait, yüzyüze bakan iki iskeletli mezar, dönem mezarlarına örnektir. Arsenli tunçtan yassı balta, bakır bıçaklar, bir adet biz ve 9 adet tüm kabin mezar armağanı olarak bırakıldığı görülmektedir.

Hayvan Kalıntıları : Ilıpınar yerleşiklerinin, öküz, koyun, keçi, domuz yetiştirdikleri saptanmıştır.

Bitki Kalıntıları : Tahıl ve sebze ekiminin yapıldığına dair izler bulunmuştur.

Yorum ve tarihleme : Ilıpınar, Marmara ve Trakya Bölgesinin arkeolojisinde çok önemli bir dönemin aydınlanmasına yol açmıştır. Özellikle Fikirtepe Kültürünün tarihlenmesini kesinleştirdiği gibi yörenin Kalkolitik Çağ kültürlerinin açıklanmasına da yol açmıştır. Özellikle IV. tabakaya eş güdülen Son Kalkolitik Çağ mezarlığında, mezar armağanı olarak bırakılan siyah açkili çanak çömlek bölgede ilk defa saptanan bir mala aittir. Burada yaşayan toplulukların tarım ağırlıklı bir yaşam modeline sahip oldukları ele geçen bitki ve hayvan kemiklerinden anlaşılmaktadır. Avcılığın gıda üretiminde çok küçük bir payı olduğu ileri sürülmektedir [Roodenberg 1992:128].

Kuzeybatı Anadolu’nun ilk tarımcı topluluklarının yaşamlarını ve çevrelerindeki bölgeler ile olan ilişkilerini ortaya çıkarmayı amaçlayan Ilıpınar kazıları, özellikle Anadolu’dan Balkanlar üzerinden Güney Doğu Avrupa’ya olan göç ilişkilerini saptamasında rol oynamaktadır. Höyükten alınan 14C örnekleri ile yerleşmenin 600 yıllık bir ömrü olduğu ortaya çıkmıştır: IX. Tabaka için (düzeltilmemiş) GÖ 6.900 VIII. Tabaka için (düzeltilmemiş) GÖ 6.900-6.750 VII. Tabaka için (düzeltilmemiş) GÖ 6.750 VI. Tabaka için (düzeltilmemiş) GÖ 6.750-6.550 tarihlerini vermektedir.

Kaynak: TAY Yerleşme – Ilıpınar / www.tayproject.org